Spis treści:
1. Co to jest osteoporoza?
2. Czynniki ryzyka złamań kości u cukrzyków.
3. Wpływ cukrzycy typu 1 na kości.
4. Wpływ cukrzycy typu 2 na kości.
5. Jak zapobiegać złamaniom?
Co to jest osteoporoza?
Osteoporoza to choroba układu kostnego charakteryzująca się zwiększonym ryzykiem złamań kości w następstwie zmniejszenia ich odporności mechanicznej, która zależy od gęstości mineralnej kości i jakości tkanki kostnej2. Zwiększona kruchość kości prowadzi do złamań w wyniku nawet niewielkich urazów. Są to tzw. złamania niskoenergetyczne, czyli występujące pod wpływem siły, która nie łamie zdrowej kości (upadek z wysokości własnego ciała lub wystąpienie złamania samoistnego)2.
Czynniki ryzyka złamań kości u cukrzyków.
Obserwacje pacjentów z wieloletnią cukrzycą potwierdzają zwiększone ryzyko złamań w tej grupie osób. Wydaje się, że przyczyna leży przede wszystkim w zaburzeniach struktury tkanki kostnej. Są one spowodowane występującymi w organizmie diabetyków takimi zjawiskami, jak:
• osłabienie tzw. obrotu kostnego (czyli zaburzenie równowagi między procesem tworzenia a resorpcji kości),
• kumulacja końcowych produktów zaawansowanej glikacji,
• zmiany w architekturze kostnej,
• uszkodzenia tkankowe, które prowadzą do zmian właściwości biomechanicznych kości i zwiększenia ryzyka złamań.
Efekt ten jest wzmocniony przez towarzyszący cukrzycy przewlekły proces zapalny, stres oksydacyjny, zaburzenia w działaniu hormonów wydzielanych przez tkankę tłuszczową oraz zwiększenie zawartości tkanki tłuszczowej w szpiku kostnym1,3. Dodatkowo, zewnętrznym czynnikiem ryzyka złamań mogą być również częstsze niż w populacji osób zdrowych upadki spowodowane hipoglikemią lub takimi powikłaniami cukrzycy jak pogorszenie widzenia, neuropatie1. Również zaawansowana cukrzycowa choroba nerek, powodująca zaburzenia gospodarki wapniowo-fosforanowej, prowadzi do nieprawidłowości w tworzeniu, resorpcji oraz mineralizacji kości3. Czynnikiem ryzyka jest również ograniczone spożywanie produktów mlecznych, ze względu na zawartość w nich laktozy, co przekłada się na niewystarczającą podaż wapnia w diecie3.
Wpływ cukrzycy typu 1 na kości.
Podstawowym narzędziem diagnostycznym w kierunku osteoporozy jest badanie gęstości mineralnej kości (badanie densytometryczne)1,4. Wyniki dotychczas przeprowadzonych badań wskazują na zmniejszoną gęstość kości, wykazaną w tym badaniu u diabetyków typu 1, w stosunku do osób bez cukrzycy1,4. Wydaje się, że jest to spowodowane bezwzględnym brakiem insuliny, która oprócz znanej dobrze roli w gospodarce węglowodanowej wywiera również wpływ na prawidłową mineralizację tkanki kostnej. U osób chorych na cukrzycę typu 1 obserwuje się również zmniejszoną liczbę i aktywność komórek odpowiedzialnych za tworzenie tkanki kostnej. Z powodu upośledzenia tworzenia się tkanki kostnej w cukrzycy typu 1, która zwykle rozwija się u dzieci i młodzieży, u osób tych nie zostaje osiągnięta odpowiednia szczytowa masa kostna w okresie wzrostu szkieletu, a już po 20. roku życia (fizjologicznie >40. r.ż.) rozpoczynają się procesy związane ze zmniejszeniem ich gęstości (prawdopodobnie w związku ze złym wyrównaniem stężenia glukozy). Zwiększonej glikemii towarzyszy również nadmierna utrata wapnia z moczem4.
Wpływ cukrzycy typu 2 na kości.
U osób chorych na cukrzycę typu 2 w badaniu densytometrycznym stwierdza się natomiast taką samą lub wyższą gęstość kości w porównaniu z osobami, które nie cierpią na tę chorobę1,2,5. Jednak również w tej grupie pacjentów częstość złamań jest około dwukrotnie większa i są to najczęściej złamania bliższego końca kości udowej. Uważa się, że jest to związane z gorszą jakością tkanki kostnej, jednak przyczyny tego zjawiska nie zostały jeszcze w pełni wyjaśnione4,5. Jest ono m.in. wiązane z patologicznym usieciowaniem kolagenu — głównego składnika macierzy kostnej — w wyniku nagromadzenia zaawansowanych produktów glikacji5.
Jak zapobiegać złamaniom?
Osoby chore na cukrzycę typu 1 powinny się poddawać okresowym badaniom densytometrycznym. U pacjentów z cukrzycą typu 2 wyniki tego badania mogą niestety nie być miarodajne dla oszacowania ryzyka złamań, w związku ze zwykle zwiększoną gęstością kości u tych osób. Obecnie nie ma innych nieinwazyjnych metod oceniających jakość kości.
W celu zapobiegania rozwojowi osteoporozy u chorych na cukrzycę należy zapewnić odpowiednią podaż wapnia i witaminy D3. Aby odpowiednio dobrać potrzebne dawki należy wykonać oznaczenie stężenia wapnia całkowitego oraz kalcydiolu (metabolitu witaminy D3; 25(OH)D3) we krwi.
Ogromne znaczenie ma aktywność fizyczna. Nie tylko wpływa korzystnie na wrażliwość na insulinę, kontrolę glikemii, profil lipidowy, oraz sprzyja redukcji masy ciała6, ale odgrywa również ważną rolę w formowaniu wytrzymałego szkieletu4. Wysiłek fizyczny, zwłaszcza na świeżym powietrzu, poprawia jakość kości oraz zaopatrzenie w witaminę D3!4
1. Tabor E., Osteodiabetologia – nowe wyzwanie współczesnej medycyny (część 1); https://diabetologia.mp.pl/powiklania/inne/306406,osteodiabetologia-nowe-wyzwanie-wspolczesnej-medycyny
2. Głuszko P., Tłustochowicz W., Goncerz G., Osteoporoza;
https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.16.17.
3. Tabor E., Osteodiabetologia – nowe wyzwanie współczesnej medycyny (część 2); https://diabetologia.mp.pl/powiklania/inne/311579,osteodiabetologia-nowe-wyzwanie-wspolczesnej-medycyny-czesc-2
4. Katra B., Cukrzyku! Nie daj się złamać!
https://www.mp.pl/cukrzyca/powiklania/88261,cukrzyku-nie-daj-sie-zlamac
5. Dytfeld J., Złamania niskoenergetyczne — nowe powikłanie cukrzycy typu 2? (Diabet. Klin. 2015; 4 (3): 117–126
6. Czupryniak L. i wsp. Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u osób z cukrzycą 2023. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Curr. Top. Diabetes, 2023; 3 (1): 1–140