Spis treści:
1. Znaczenie magnezu dla organizmu człowieka
2. Źródła magnezu
3. Przyczyny i objawy niedoboru magnezu
4. Magnez a cukrzyca
Znaczenie magnezu dla organizmu człowieka
Magnez (Mg) jest niezbędny do prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizmu człowieka. Na liście składników mineralnych występujących w naszym organizmie zajmuje czwarte miejsce1 i jest drugim, obok potasu, najważniejszym jonem występującym wewnątrz komórek2,3. Uczestniczy w ponad 600 reakcjach enzymatycznych3. Bierze udział w wielu procesach fizjologicznych, takich jak1-4:
• biosynteza białek, DNA, RNA
• metabolizm energetyczny
• przewodnictwo nerwowe
• kurczliwość mięśni
• termoregulacja
• gospodarka mineralna ogólnoustrojowa i kostna
• regulacja ciśnienia tętniczego krwi
• stabilność i przepuszczalność błon komórkowych
Źródła magnezu
Do pokarmów bogatych w magnez należą produkty zbożowe, nasiona roślin oleistych i strączkowych, orzechy, kakao, gorzka czekolada, sery podpuszczkowe, ryby, ziemniaki, banany, warzywa zielone. Źródłem magnezu w diecie jest też woda pitna, zwłaszcza twarda1,4. Należy zwrócić uwagę, że według różnych badań populacji polskiej (np. PONS, HAPIEE, WOBASZ), ocenia się, że większość osób ma zbyt małą podaż tego pierwiastka (nawet w zakresie 61–90% mężczyzn oraz 52–70% kobiet)1,4.
Przyczyny i objawy niedoboru magnezu
Zmniejszenie zawartości magnezu w diecie wynika z zubożenia produktów w wyniku zmian w rolnictwie i sposobach hodowli roślin, a także spożywania żywności wysoko przetworzonej. Inne przyczyny występowania niedoborów magnezu to: stany zapalne jelit, zespoły złego wchłaniania (np. celiakia, zespół krótkiego jelita), zwiększona utrata magnezu z moczem spowodowana m.in. przez zaburzenia elektrolitowe, hiperaldosteronizm, kwasicę ketonową, leki przeczyszczające, diuretyki oraz etanol i przyjmowanie niektórych leków.
Niedobór magnezu może powodować zaburzenia pracy układu nerwowo-mięśniowego i sercowo-naczyniowego (nadciśnienie tętnicze, zawał serca, udar mózgu). Zwiększa ryzyko wystąpienia osteoporozy. Może również powodować oporność na insulinę oraz upośledzenie wydzielania tego hormonu. Niskie stężenie magnezu wiąże się także z większą podatnością na negatywne skutki stresu i występowaniem migrenowych bólów głowy2,4.
Niewielki niedobór magnezu zwykle nie daje objawów. Przy większych deficytach może wystąpić przewlekłe osłabienie, łatwe męczenie się, zaburzenia koncentracji i uwagi, zwiększona podatność na infekcje i stres, drżenia i mrowienia rąk, powiek i warg, nadpobudliwość psychoruchowa, uczucie niepokoju, uczucie kołatania serca i napady tężyczkowe4.
Szacuje się, że ciało dorosłego człowieka zawiera 20–35 g magnezu, który w 60% zdeponowany jest układzie kostnym (60%), ok. 39% w tkance mięśniowej i tkankach miękkich, a jedynie ok. 1% występuje zewnątrzkomórkowo, w tym ok. 100 mg we krwi. Z tego powodu nawet prawidłowy poziom magnezu we krwi nie wyklucza występowania niedoborów tkankowych tego pierwiastka, dlatego rutynowa ocena na podstawie stężenia magnezu w osoczu ma małą wartość diagnostyczną4.
Magnez a cukrzyca
U pacjentów z cukrzycą typu 2 częściej niż w populacji ogólnej występują deficyty magnezu. Dotyczy to zwłaszcza pacjentów z cukrzycą niewyrównaną, chorujących od dłuższego czasu oraz u których obecne są przewlekłe powikłania naczyniowe, np. u osób starszych1. Uważa się, że obniżone spożycie lub zwiększona utrata magnezu z moczem, przy prawidłowym wchłanianiu i magazynowaniu, są odpowiedzialne za niedobory magnezu w cukrzycy typu 2. Podwyższony poziom cukru we krwi, jak i podwyższony poziom insuliny, mogą zwiększać wydalanie magnezu z moczem. W odpowiednio wyrównanej cukrzycy utrata Mg z moczem jest znacznie zmniejszona. Udowodniono, że u pacjentów z cukrzycą typu 2, niezależnie od przyczyn powstania niedoborów magnezu, prowadzą one do narastania insulinooporności i zaburzenia tolerancji glukozy1. Wyniki przekrojowego, obserwacyjnego badania z 2022 r. wskazują również, że niedobór magnezu wskazuje na większe ryzyko wystąpienia retinopatii u osób z cukrzycą, a suplementacja magnezu może zmniejszyć to ryzyko5.
Zgodnie z wytycznymi Association for Magnesium Research, u pacjentów z cukrzycą korzystne jest z przyjmowania magnezu w dawce 240–480 mg/dobę6,7. Całkowita dawka dobowa powinna być przyjmowana w co najmniej dwóch dawkach podzielonych, aby zminimalizować ryzyko wystąpienia biegunki. Stosowanie magnezu doustnie nie wiąże się z ryzykiem występowania poważnych działań niepożądanych – najczęściej możliwe jest występowanie okresowo miękkich stolców. Przeciwwskazaniem do stosowania magnezu może być upośledzenie funkcji nerek. Preparaty magnezu można również bezpiecznie łączyć z lekami obniżającymi poziom cukru7.
Przyjmowanie magnezu wpływa na zmniejszenie insulinooporności u osób z wysokim ryzykiem cukrzycy oraz zwiększenie wydzielania insuliny i poprawę metabolizmu glukozy u osób z cukrzycą. Wpływa na poziom glukozy na czczo, poziom cholesterolu oraz ciśnienie krwi. Może zmniejszać ryzyko rozwoju chorób sercowo-naczyniowych u osób z cukrzycą typu 2.
Piśmiennictwo:
1.Kopeć M., Głąbowski D., Awgul K., Pawlik A., Niedobór magnezu w cukrzycy typu 2; Farmacja Współczesna 2017; 10: 111 – 114;
2.Wojtasik A, Woźniak A, Stoś K, Jarosz M. Składniki mineralne. W: Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie. Jarosz M, Rychlik E, Stoś K, Charzewska J (red.). Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, Warszawa 2020; 273-282;
3.de Baaij JHF, Hoenderop JGJ, Bindels RJM. Magnesium in man: implications for health and disease. Physiol. Rev. 2015; 95: 1-46;
4.Jędrzejek M., Mastalerz-Migas A., Bieńkowski P., Cichy W., Matusiewicz H, Szymański F.M., Woroń J., Stosowanie preparatów magnezu w praktyce lekarza rodzinnego; Lekarz POZ 2021; 2: 141 – 150;
5.Chen Y. et al., Magnesium Depletion Score Predicts Diabetic Retinopathy Risk among Diabetes: Findings from NHANES 2005–2018; Biological Trace Element Research (2023) 201:2750–2756;
6.https://opieka.farm/magnez-cukrzyca/;
7.https://opieka.farm/niedobor-magnezu-a-cukrzyca-typu-2-i-insulinoopornosc-algorytm-wlaczenia-preparatu-magnezu/.