Hiperglikemia – co warto o niej wiedzieć? Objawy, przyczyny, leczenie

Spis treści:

1. Hiperglikemia – czym jest?
2. Przyczyny
3. Hiperglikemia stresowa
4. Diagnostyka hiperglikemii
5. Leczenie

Hiperglikemia – czym jest?

Prawidłowa wartość glikemii, czyli stężenia glukozy we krwi to 70–99 mg/dl (3,9–5,5 mmol/l) na czczo oraz poniżej 140 mg/dl (7,8 mmol/l) 2 godziny po posiłku¹. Termin hiperglikemia oznacza stężenie glukozy we krwi przekraczające górną granicę normy². Jej występowanie wiąże się z zaburzeniami wydzielania insuliny lub jej działania. Objawy wskazujące na występowanie hiperglikemii to najczęściej¹:

• wzmożone oddawanie moczu,
• nadmierne pragnienie,
• spadek masy ciała niespowodowany celowym odchudzaniem.

Do innych, mniej typowych objawów hiperglikemii należą: osłabienie, wzmożona senność, zmiany ropne na skórze, stany zapalne układu moczowo-płciowego¹.

U niektórych pacjentów z niezdiagnozowaną cukrzycą typu 1, rzadszym, jednak bardzo poważnym objawem choroby może być kwasica i śpiączka ketonowa – zaburzenie równowagi kwasowo-zasadowej organizmu stanowiące stan zagrożenia życia. Oprócz wzmożonego oddawania moczu, nadmiernego pragnienia i suchości w jamie ustnej objawia się ona zmęczeniem, sennością, zaburzeniami świadomości, zawrotami i bólem głowy, nudnościami, wymiotami, bólem brzucha (niekiedy bardzo silnym), przyśpieszonym i pogłębiony oddechem, zapachem acetonu z ust^4,5.

Przyczyny

Głównymi przyczynami występowania hiperglikemii są zaburzenia wydzielania lub działania insuliny, które mogą doprowadzić do rozwoju cukrzycy³.

Cukrzyca typu 1 występuje wskutek zniszczenia produkujących i wydzielających insulinę komórek β trzustki. W większości przypadków dochodzi do tego w wyniku procesu autoimmunologicznego i  najczęściej prowadzi to do bezwzględnego niedoboru insuliny³. Ten typ cukrzycy w zdecydowanej większości dotyczy dzieci i młodzieży, u których przejawia się nagłym wzrostem glikemii i ostrym początkiem choroby (zwłaszcza w czasie infekcji lub wskutek urazu).

Cukrzyca typu 2 spowodowana jest postępującym upośledzeniem wydzielania insuliny w warunkach insulinooporności czyli osłabionej wrażliwości tkanek na działanie hormonu. Wśród przyczyn można wymienić uwarunkowania genetyczne, jednak decydującą rolę odgrywają czynniki środowiskowe – otyłość (zwłaszcza brzuszna) i mała aktywność fizyczna³. Glikemia narasta stopniowo, najczęściej początkowo rozwija się stan przedcukrzycowy, następnie jawna cukrzyca. W tym przypadku hiperglikemia może przez wiele lat przebiegać bezobjawowo³.

U osób ze zdiagnozowaną i leczoną cukrzycą do występowania hiperglikemii przyczyniają się⁴:

• błędy dietetyczne (produkty spożywcze o dużej zawartości cukrów prostych),
• błędy farmakoterapii (nieprawidłowe stosowanie leków doustnych lub błędy w insulinoterapii),
• ostre stany zapalne i infekcje,
• niski poziom aktywności fizycznej, siedzący tryb życia.

Do innych przyczyn występowania hiperglikemii należą choroby trzustki, mukowiscydoza, zaburzenia endokrynologiczne, niektóre choroby genetyczne oraz niektóre leki. Do leków, których stosowanie często wiąże się z rozwojem hiperglikemii zalicza się m.in. kortykosteroidy, niektóre β-adrenolityki (atenolol, metoprolol, propranolol), leki przeciwpsychotyczne (olanzapina, klozapina), diuretyki tiazydowe i tiazydopodobne, antybiotyki z grupy fluorochinolonów⁶. Pacjenci rozpoczynający lub kontynuujący leczenie powyższymi lekami powinni szczególnie dbać o regularną samokontrolę glikemii. Reakcja chorego na leki może nieść ze sobą konsekwencję hiperglikemii, warto zaznaczyć, że może to nastąpić w różnym czasie od włączenia terapii⁶.

Hiperglikemia stresowa

Hiperglikemia stresowa to wzrost poziomu cukru we krwi ≥140 mg/dl w przebiegu ostrej choroby, jak ciężkie zakażenie, ostry zespól wieńcowy, udar mózgu, rozległe oparzenia, uraz wielonarządowy. Co ważne, może ona wystąpić w przebiegu ostrego schorzenia niezależnie od wcześniejszego zachorowania na cukrzycę. Hiperglikemia stresowa spowodowana jest przez procesy fizjologiczne towarzyszące ostrym stanom, jak wzrost aktywności układu współczulnego, wydzielanie hormonów stresu i wzrost wydzielania cytokin prozapalnych. Hiperglikemia stresowa na ogół cofa się w miarę ustępowania stanu ostrego, jednak nawet u połowy pacjentów z tej grupy w ciągu roku dochodzi do rozwoju cukrzycy⁴.

Diagnostyka hiperglikemii

Jeśli u pacjenta występują objawy podwyższonego poziomu cukru, zaleca się wykonanie oznaczenia glikemii przygodnej (o dowolnej porze dnia, niezależnie od czasu spożycia ostatniego posiłku). Wynik powyżej ≥ 200 mg/dl (≥ 11,1 mmol/L) i występowanie objawów cukrzycy, stanowi podstawę do rozpoznania cukrzycy. Przy braku objawów lub przy współistnieniu objawów i glikemii przygodnej < 200 mg/dl (< 11,1 mmol/l) wykonuje się oznaczenie poziomu glukozy na czczo, a w razie nieprawidłowej glikemii na czczo doustny test tolerancji glukozy czyli OGTT (ang. oral glucose tolerance test)^1,2. Profesjonalista może również zadecydować o jednorazowym wykonaniu oznaczenia hemoglobiny glikowanej (HbA_1c) – wartość ≥ 6,5% (≥ 48 mmol/ mol) jest podstawą do rozpoznania cukrzycy¹.

Ponieważ u wielu chorych nie występują objawy hiperglikemii takie badania zaleca się przeprowadzać co roku w grupach zwiększonego ryzyka i co trzy lata u wszystkich osób w wieku ≥45 lat ^1,2.

Leczenie

Za rozpoznanie przyczyn hiperglikemii, diagnozę i odpowiednie leczenie odpowiada lekarz, nie należy interpretować objawów i wyników samodzielnie. Postępowanie w hiperglikemii obejmuje kilka ważnych elementów: edukację chorego, również w zakresie samokontroli glikemii, postępowanie niefarmakologiczne (zmiana stylu życia, dieta, aktywność fizyczna) oraz farmakoterapię^1,2.

Nie należy lekceważyć objawów sugerujących hiperglikemię, jak i w przypadku ich braku -badań przesiewowych. Długotrwale utrzymująca się hiperglikemia w cukrzycy i stanach przedcukrzycowych przyspiesza starzenie się tkanek i jest odpowiedzialna za rozwój poważnych powikłań – powoduje uszkodzenie, zaburzenie czynności i niewydolność narządów, zwłaszcza oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych^4,7.

1. Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u osób z cukrzycą 2024 Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Curr Top Diabetes, 2023; 4 (3-4); https://ptdiab.pl/zalecenia-ptd/zalecania-aktywni-czlonkowie-2024
2. https://diag.pl/pacjent/artykuly/hiperglikemia-objawy-zbyt-wysokiego-cukru-wysokiej-glukozy-diagnostyka-hiperglikiemii/
3. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.13.1.
4. https://diabetyk24.pl/blog-section/o-cukrzycy/hiperglikemia-objawy-przyczyny-i-leczenie
5. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.13.3.1.
6. Rehman A., Zaburzenia stężenia glukozy związane ze stosowaniem leków. Część 2: hiperglikemia związana ze stosowaniem leków. Diabetologia po Dyplomie, 2012, 9(1): 39 – 42
7. https://diabetyk24.pl/blog-section/o-cukrzycy/hiperglikemia-czy-jest-sie-czego-bac