Spis treści:
1. Wymagające życie z cukrzycą
2. Wpływ cukrzycy na stan emocjonalny
3. Cukrzyca a depresja
4. Wpływ zaburzeń emocjonalnych na kontrolę cukrzycy
5. Postępowanie psychologiczne w cukrzycy
Wymagające życie z cukrzycą
Cukrzyca jest chorobą przewlekłą obarczoną znacznym ryzykiem występowania zarówno ostrych jak i przewlekłych powikłań. Jakość życia chorych ściśle zależy od stopnia wyrównania metabolicznego – im lepiej kontrolowana cukrzyca tym bardziej ograniczone lub opóźnione występowanie powikłań, które mogą powodować cierpienie, niepełnosprawność, a nawet przedwczesną śmierć. Z tego powodu życie z cukrzycą i jej leczenie wiąże się z licznymi wymaganiami, takimi, jak: codzienna samokontrola poziomu glukozy, samoopieka, kontrolowanie diety, wysiłku fizycznego, dostosowywanie dawek leków oraz regularny kontakt ze specjalistą2. Osiągnięcie i utrzymanie wyrównania metabolicznego zależy od przystosowania się pacjenta do choroby i jej akceptacji. Mimo znacznego rozwoju metod leczenia i opieki diabetologicznej, u znacznej części pacjentów nie udaje się osiągnąć docelowych wartości wskaźników wyrównania cukrzycy2.
Wpływ cukrzycy na stan emocjonalny
Cukrzyca może silnie wpływać na stan emocjonalny pacjentów. Częste jest uczucie frustracji, poczucie inności i osamotnienia. Jeśli mimo wielokierunkowych działań choroba wymyka się spod kontroli, wielu pacjentów odczuwa zniechęcenie i złość na chorobę2. Częste jest też występowanie lęku. Specyficzne dla cukrzycy są 2 rodzaje lęku – lęk przed hipoglikemią i lęk przed odległymi powikłaniami3. U pacjentów często doświadczających hipoglikemii, lęk i obawa mogą przekształcić się w fobię. Można zauważy parę, powtarzających się, szczególnie trudnych emocjonalnie momentów w przebiegu choroby, takich, jak: rozpoznanie, stwierdzenie przewlekłych powikłań, włączenie leczenia insuliną2.
Cukrzyca a depresja
Dodatkowo przewlekła hiperglikemia skutkuje uczuciem stałego zmęczenia i obniżeniem nastroju. Również działania uboczne stosowanych leków mogą wywierać wpływ na samopoczucie pacjenta. Wyniki badań wykazały, że prawdopodobieństwo wystąpienia depresji u chorych na cukrzycę jest dwukrotnie wyższe niż w populacji ogólnej. Uważa się, że u około 33% chorych na cukrzycę objawy depresji wymagają leczenia. Przebieg depresji u chorych z cukrzycą jest cięższy, a nawroty epizodów depresyjnych częstsze, zwłaszcza u pacjentów z niewyrównaną cukrzycą3.
Z drugiej strony czynniki związane z chorobami psychicznymi mogą stać się przyczyną wystąpienia cukrzycy. Zaburzenia metaboliczne u osób z chorobami psychicznymi takimi, jak: schizofrenia, afektywna choroba dwubiegunowa, depresja występują 2–3-krotnie częściej niż w populacji ogólnej4. Stwierdzono, że depresja stanowi niezależny czynnik ryzyka cukrzycy typu 24. Wiąże się to m.in. z faktem, że czynniki ryzyka cukrzycy takie, jak: zaniechanie wysiłku fizycznego, otyłość, palenie papierosów występują często u chorych na depresję. Dodatkowo istnieje bezpośredni negatywny wpływ zaburzeń depresyjnych na metabolizm glukozy4.
Wpływ zaburzeń emocjonalnych na kontrolę cukrzycy
Zarówno współwystępowanie depresji, jak i inne trudne emocje związane z chorobą, np. stany lękowe czy brak akceptacji silnie wpływają na przebieg cukrzycy i jej kontrolę. Pacjenci doświadczający problemów emocjonalnych znacznie częściej nie stosują się do zaleceń terapeutycznych niż osoby bez tych zaburzeń. Dużą trudność sprawia im przestrzeganie właściwej diety, podejmowanie regularnej aktywności fizycznej, przyjmowanie leków zgodnie z zaleceniami, zaprzestanie palenia papierosów, co przekłada się na złe wyrównanie metaboliczne cukrzycy. Osłabia to skuteczność terapii i zwiększa ryzyko powikłań.
Postępowanie psychologiczne w cukrzycy
Ponieważ stan psychiczny chorego wpływa na niemal wszystkie aspekty jego postępowania terapeutycznego, Polskie Towarzystwo Diabetologiczne zaleca jego ocenę przy rozpoczynaniu leczenia cukrzycy, a następnie podczas każdej wizyty lekarskiej. Należy ocenić występowanie objawów lękowych, uzależnień, zaburzeń odżywiania się, osłabienia poziomu procesów poznawczych, gdyż mogą one znacznie osłabiać adaptację do choroby5.
Adaptacja pacjenta do samoleczenia cukrzycy gwarantuje odpowiednią kontrolę glikemii, co z kolei zapobiega lub pomaga w leczeniu lęku i depresji3. Sprzyjają temu takie działania, jak: rozwijanie poczucia wpływu na przebieg choroby (poprzez dostarczanie zrozumiałych dla pacjenta informacji na temat choroby i jej leczenia, formułowanie celów i planów terapeutycznych realistycznych dla pacjenta, dochodzenie do optymalnego poziomu stosowania się do zaleceń metodą małych kroków) oraz świadomość możliwości uzyskania pomocy w przypadku niepowodzeń w realizacji ustalonych planów. Drugim wspomagającym aspektem jest kształtowanie i utrzymanie metody radzenia sobie z cukrzycą zorientowanej na rozwiązywanie problemów związanych z chorobą5.
Adaptacja pacjenta do samoleczenia cukrzycy zapewnia osiągnięcie odpowiedniego poziomu glikemii i utrzymanie psychicznego i fizycznego dobrostanu. Pacjent dobrze przygotowany pod względem wiedzy o swojej chorobie i zmotywowany do aktywnej postawy wobec leczenia, prowadzący samokontrolę i samoleczenie, ma lepszy komfort życia i lepsze wyniki kontroli metabolicznej3.
1. https://diabetologia.mp.pl/wiadomosci/348993,cukrzyca-i-dobre-samopoczucie
2. Marszałek M., Ejzepchart H., Hyżyk A., Wpływ cukrzycy na funkcjonowanie psychospołeczne człowieka; 2016 Wyższa Szkoła Gospodarki Krajowej w Kutnie
3. Makara-Studzińska M., Partyka I., Ziemecki P., Ziemecka A., Andrzejewska D., Występowanie lęku i depresji w cukrzycy – przegląd literatury, Curr Probl Psychiatry 2013; 14(2): 98-102
4. Duda-Sobczak A., Wierusz-Wysocka B., Cukrzyca a choroby psychiczne. Psychiatria Polska 2011, 45 (4): 589–598
5. Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u osób z cukrzycą 2024 Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Curr Top Diabetes, 2023; 4 (3-4); https://ptdiab.pl/zalecenia-ptd/zalecania-aktywni-czlonkowie-2024